مقالات

شستشوی کانال ریشه یکی از مراحل اساسی در درمان ریشه (اندودانتیکس) است که تأثیر قابل‌توجهی بر موفقیت درمان دارد. شوینده‌های دندانپزشکی مختلفی برای حذف دبری‌های آلی و معدنی از کانال ریشه استفاده می‌شوند. از جمله این شوینده‌ها می‌توان به (EDTA) اتیلن دی آمین تترا استیک اسید، هیپوکلریت سدیم (NaOCl)، کلرهگزیدین (CHX) و سالیسیلات‌ها اشاره کرد. در این مقاله، به بررسی شوینده‌های اصلی مورد استفاده در دندانپزشکی پرداخته و مزایا و معایب هر یک را تحلیل خواهیم کرد.

EDTA:  نقش و کاربردها

EDTA یک ماده کیلیت‌کننده است که در دندانپزشکی برای حذف لایه اسمیر و باز کردن توبول‌های عاجی استفاده می‌شود. این ماده از طریق اتصال به یون‌های کلسیم، مواد معدنی را حل کرده و سطح دندان را برای پرکردن بهتر آماده می‌کند.

ویژگی‌های شیمیایی و عملکرد

EDTA یک ترکیب اسیدی ضعیف است که در محلول‌های ۱۵ تا ۱۷ درصد برای شستشوی کانال ریشه استفاده می‌شود. این ماده با حذف مواد معدنی از لایه اسمیر، دیواره‌های کانال ریشه را تمیز کرده و باعث بهبود چسبندگی مواد پرکننده به عاج دندان می‌شود. استفاده از EDTA معمولاً در کنار هیپوکلریت سدیم صورت می‌گیرد تا ترکیبی از خاصیت حل‌کنندگی مواد آلی و معدنی به دست آید.

مزایا

• حذف مؤثر لایه اسمیر
• کاهش مقاومت عاج و بهبود نفوذ مواد پرکننده
• افزایش تماس مواد ضد عفونی ‌کننده با دیواره‌های کانال ریشه
• باز کردن توبول‌های عاجی و بهبود اثر بخشی مواد پرکننده

معایب

• عدم توانایی در از بین بردن دبری‌های آلی
• تأثیر ضعیف در حذف باکتری‌ها
• احتمال تضعیف ساختار دندان در استفاده طولانی ‌مدت
• نیاز به ترکیب با سایر شوینده‌ها برای دستیابی به بهترین عملکرد

هیپوکلریت سدیم (NaOCl)

هیپوکلریت سدیم یکی از پرکاربردترین شوینده‌های دندانپزشکی است که به دلیل خاصیت حل‌کنندگی بالا برای بافت‌های نکروزه و ویژگی‌های ضدعفونی‌کننده قوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ویژگی‌های شیمیایی و عملکرد

هیپوکلریت سدیم یک ترکیب کلردار قلیایی است که در غلظت‌های ۰.۵ تا ۵.۲۵ درصد برای شستشوی کانال ریشه استفاده می‌شود. این ماده قادر است بافت‌های آلی را حل کرده و دیواره‌های کانال را از میکروارگانیسم‌ها پاک کند. همچنین خاصیت ضدباکتریایی آن، به ویژه علیه باکتری‌های مقاوم مانند Enterococcus faecalis، بسیار مؤثر است.

مزایا

• خاصیت ضدعفونی‌کنندگی قوی
• قابلیت حل کردن بافت‌های نکروزه و دبری‌های آلی
• کاهش بار میکروبی کانال ریشه
• توانایی نفوذ به کانال‌های جانبی

معایب

• عدم توانایی در حذف مواد معدنی و لایه اسمیر
• ایجاد حساسیت و تحریک بافت‌های نرم در صورت نشت از کانال
• بوی تند و تحریک‌کننده
• واکنش ناخواسته با کلرهگزیدین که می‌تواند باعث ایجاد رسوب شود

کلرهگزیدین (CHX)

کلرهگزیدین یک ضدعفونی‌کننده کاتیونی با طیف گسترده است که به دلیل اثر ضدباکتریایی طولانی ‌مدت و سازگاری با بافت‌های دهانی، در دندانپزشکی به کار می‌رود.

ویژگی‌های شیمیایی و عملکرد

کلرهگزیدین معمولاً در غلظت ۰.۲ تا ۲ درصد برای شستشوی کانال ریشه استفاده می‌شود. این ماده قادر است به دیواره‌های کانال متصل شده و اثر ضدمیکروبی طولانی‌مدتی ایجاد کند. برخلاف هیپوکلریت سدیم، کلرهگزیدین نمی‌تواند بافت‌های نکروزه را حل کند، اما به دلیل ماندگاری بالا، به عنوان یک عامل کمکی در کاهش احتمال آلودگی مجدد کانال استفاده می‌شود.

مزایا

• خاصیت ضدباکتریایی قوی به ویژه علیه باکتری‌های گرم مثبت و قارچ‌ها
• ماندگاری طولانی در کانال و ایجاد اثر ضدمیکروبی پایدار
• عدم تحریک بافت‌های نرم اطراف دندان
• مؤثر در برابر Enterococcus faecalis  که عامل بسیاری از عفونت‌های مجدد کانال ریشه است

معایب

• ناتوانی در حل کردن بافت‌های نکروزه و دبری ‌های آلی
• ایجاد رسوب و کاهش اثر بخشی در صورت ترکیب با هیپوکلریت سدیم
• احتمال تغییر رنگ دندان در استفاده طولانی‌مدت

مقایسه و ترکیب شوینده‌ها

در عمل، اغلب از ترکیب چند شوینده برای افزایش کارایی استفاده می‌شود. به عنوان مثال:

• ترکیب EDTA  و هیپوکلریت سدیم باعث حذف همزمان مواد آلی و معدنی شده و کانال را به طور کامل پاکسازی می‌کند.
• کلرهگزیدین اغلب به عنوان شوینده نهایی برای ایجاد اثر ضدمیکروبی پایدار استفاده می‌شود، اما نباید همزمان با هیپوکلریت سدیم ترکیب شود، زیرا این دو ماده با هم واکنش داده و رسوب ایجاد می‌کنند.